CENTO

    CENTO diğer adıyla Merkezi Antlaşma Teşkilatı Ortadoğu’daki güvenliği sağlamayı ve Sovyetler’in Ortadoğuya nüfuz etmesini engellemeyi hedef alan bir siyasi birliktir. Türkiye, İran, Irak, Pakistan ve İngiltere birliğin üyelerindendir.     

    1950’lerde Orta Doğu’nun güvenliğini sağlamak ve Sovyetlerin sıcak denizlere inme politikasının önüne geçmek için gerek Orta Doğu’daki gerekse Avrupa’daki devletlerin kendi aralarındaki antlaşmaları teşvik eden ABD, Türkiye’yi de yalnız kalmaması için çevre ülkelerle antlaşma imzalanması fikrine inandırmıştır.

    Arap ülkeleri ve bölgenin güvenlik ve barışıyla ilgilenen diğer ülkeler antlaşmaya açık olduğundan ilk önceleri Irak ve Türkiye arasında imzalanan CENTO’nun başlangıcı olan Bağdat Paktı’na Pakistan, İran ve İngiltere de sonradan dahil olmuşlardır. Antlaşmanın koşulları Arap Birliği’ne üye devletlere ve işbirliği yapmak isteyen Orta Doğu devletlerine açık tutulmuştur. Bu durumdan yaralanarak birliğe öncelikle İngiltere katılmıştır (1955).

    Aynı yıl içinde İngiltere’yi Pakistan ve İran izlemiştir. Böylece pakta üye olan devletlerin sayısı 5’i bulmuştur. Gelişmekte olan birlik CENTO’ya Sovyetlerden daha çok Arap ülkeleri tepki göstermiştir. Özellikle Mısır, CENTO’nun Arap Birliği’ne karşı yapılmış en ağır saygısızlık olduğunu belirtmiştir.

  • Irak’ın Birlikten Ayrılması ve CENTO’ya Atılan İlk Adım

    1958 yılında Irak’ta bir devim yapılmış ve mevcut rejim yıkılmıştır. Bu nedenle de Irak pakttan 1959 yılında ayrılmıştır. Merkezi Bağdat’ta bulunan teşkilat, Irak’ın pakttan ayrılmasından sonra merkezini Ankara’ya taşımıştır. Irak’ın pakttan ayrılmasının ardından ABD’ye katılma teklifi yapılsa da ABD buna yanaşmamış ve pakta dahil olan ülkelerle ayrı ayrı ikili antlaşmalar imzalanmıştır. Bağdat Paktı’nın dağılmasıyla İngilizcesi “Central Treaty Organization” olan Merkezi Antlaşma Teşkilatı’nın kısaltılmış terimi CENTO ortaya çıkmıştır. CENTO, NATO kuruluşu gibi askeri kuvvetler barındırmıyordu. Fakat askeri amaçların daha ileri seviyesi olan kitlesel işbirliği, dayanışma ve politikaların ortak planlanması amaçlarını taşıyordu. Şah rejiminin çöküşü ile birlikte 12 Mart 1979’da Pakistan ve ardından bir gün sonra İran, teşkilattan ayrıldığını açıkladılar. İran ve Pakistan’ın teşkilattan ayrılmasının ardından, CENTO Daimi Komitesi Eylül 1979 tarihinde teşkilatı feshetmiştir. Teşkilatın dağılması bir tesadüf olmamıştır. Öncelikle Bağdat Paktı olarak kurulan birliğe birçok olumsuz tepki yapılmış birliğin bir İsrail birliği olduğu iddia edilmiştir. Mısır ve Suriye’nin birliğe karşı Sovyetlerle işbirliğine girişmeleri ile ise birlik kurulduğu amacın tam tersi tepki yapmış ve Sovyetler Orta Doğu’da aktifleşmeye başlamıştır. 

  • Alman, İngiliz ve ABD İstihbarat Ağı ve CENTO İşbirliği

    Teşkilatın kurulmuş olmasına rağmen, Türkiye ve ABD diğer Avrupa gizli istihbarat teşkilatlarıyla işbirliği yapmıştır. Türkiye NATO üyesi olduğu için yapılan askeri antlaşmalar gereği Türkiye’ye büyük bir bilgi akışı ve koordinasyon sağlanmıştır. İstihbarat paylaşımının en baskın liderleri olan ABD, Almanya ve İngiltere diğer devletlere üstünlük kurmuştur. 1955 yılında kurulan Bağdat Paktı, 1958 yılında Irak’ta Sovyet yanlısı hükümetin başa geçmesiyle yıkılmış ve bunun üzerine kurulan CENTO’nun ardından ABD Londra’da birlik üyeleri devletlerle antlaşmalar imzalamıştır. Yeni kurulan CENTO, Teşkilatın Askeri Planlama Kurulu’nun başına bir ABD’li Generalin geçmesiyle NATO VE SEATO birlikleri arasında göstermelik ve paravan bir birlik olarak kalmıştır.

    Abbas Ali Khalatbari

    Büyük bir etkinliği olmamasına rağmen ülkemizde ABD ve İngiliz istihbarat teşkilatlarının çalışmaları daha kolay bir şekilde yürütülür olmuştur. Oluşturulan hücre İstihbarat Birimleri’nin finansmanı büyük oranda ABD ve İngiltere tarafından karşılanmıştır.

    CENTO, Genel Sekterliği’ni Abbas Ali Khalatbari’nin yaptığı tarihte “Writers Panel” adıyla bir yazar listesi oluşturulmuş ve Sovyetlere karşı yürütülen propagandalarda aktif rol alan köşe yazarlarına bir tarife uygulanarak ücretler ödenmiştir. Kurulan bu istihbarat ağını ve basın organlarını İngiltere İran ile mücadelede; ABD ise İran ve Saddam Hüseyin ile olan mücadelesinde etkin olarak kullanmıştır.      

  • Merkezi AntlaşmaTeşkilatı (CENTO) Genel Sekreterleri
    1. Avni Halidi-Irak (1955-1958)
    2. Mirza Osman Ali Bey-Pakistan (1959-1961)
    3. Abbas Ali Halatbari-İran (1962-1968)
    4. Rıfat Turgut Menemencioğlu-Türkiye (1968-1972)
    5. Nasır Asar-İran (1972-1975)
    6. Ümit Haluk Bayülken-Türkiye (1975-1977)
    7. Sidar Hasan Mahmud (geçici)-Pakistan (1977-1978)
    8. Kamuran Gürün-Türkiye (1978-1979)

İlginizi çekebilecek diğer olaylar

Biyografiler

  • Henry Ford CV
    BİYOGRAFİ
  • Van Gogh CV
    BİYOGRAFİ
  • Barış Manço CV
    BİYOGRAFİ
  • Marco Polo CV
    BİYOGRAFİ
  • Salvador Dali CV
    BİYOGRAFİ
  • Yılmaz Güney CV
    BİYOGRAFİ
  • Albert Einstein CV
    BİYOGRAFİ
  • Karl Marx CV
    BİYOGRAFİ
  • Mao Zedong CV
    BİYOGRAFİ
  • Deniz Gezmiş CV
    BİYOGRAFİ
  • Heinrich Himmler CV
    BİYOGRAFİ
  • Alexander Graham Bell CV
    BİYOGRAFİ
  • Niccolò Machiavelli CV
    BİYOGRAFİ
  • Mustafa Kemal Atatürk CV
    BİYOGRAFİ
  • Vladimir Lenin CV
    BİYOGRAFİ

Tarihiolaylar.com internet sitesinde bulunan bütün içerikler Tarihi Olaylar editörleri tarafından hazırlanmaktadır. İzin alınmadan ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz.

Copyright 2024 - Tüm Hakları Saklıdır.