Çince’de Hiung-nu olarak adlandırılan devlet bu terimi ilk olarak M.Ö 318 yılında Çin ile yapılan Kuzey Şansi Savaşı’ndan sonra imzalanan antlaşma metninden almaktadır. Hun halkı olduğu bilinen Hiung-nu’lar Çin’in kuzeybatısında bulunan Moğolistan bölgesinde yaşamını sürdüren yerli halkında adıdır. Büyük Hunların ilk bilinen İmparatoru Teoman’dır. Hunları bütün Dünya’ya tanıtan en önemli hükümdar ise, hiç kuşkusuz büyük bir komutan ve hükümdar olan Mete’dir. Hatta Çin Seddi’nin yapımına göz atıldığında Çinlilerin Çin Seddi’ni M.Ö 214 yılında Hunların saldırılarından korunmak için inşa ettikleri dahi bilinmektedir. Adı geçen duvar günümüzde Dünya Harikaları Listesi’ndeki yerini korumaya devam etmektedir.

Büyük Hun Devleti olarak bilinen Hun İmparatorluğu'nun, M.Ö 220 yıllarında Teoman tarafından kurulduğu iddia edilmektedir. İstila ve savaşlarla geçen bin asrın kültürü zaman zaman yangınlara ve saldırıya maruz kaldığı için tarihi kayıtların günümüze ulaşması neredeyse imkansızlaşmıştır.

Hun Devleti’ni kuruluşundan itibaren bulunduğu coğrafyada saygın ve lider hale getiren İmparator Mete’dir. Mete, İpek Yolu’nun hakimiyeti için Çin’in üzerine yürümüş ve M.Ö 200 yılında Çin kuvvetlerini yenerek bu devleti haraca bağlamıştır. Daha sonra başlarında Ka-o-ti’nin bulunduğu Çin ordusunu M.Ö 187 yılında çıkılan Pai-Teng Seferi’nde yüz bin kişiden oluşan ordusuyla büyük bir yenilgiye uğratmıştır. Çin İmparatorluk ordusu ise bazı kaynaklarda iki yüz bin bazı kaynaklarda ize üç yüz bin olarak söylenmektedir. Mete zamanından Hunlar, Sibirya, Çin Denizi, Japon Denizi ve Hazar Denizi arasında kalan tüm topraklarda hakimiyet kurmuşlardır. Mete, Çin ile ilişkilerini mesafeli tutmuştur. Bunun birinci sebebi Çin toplumuna karışarak Hun halkının bu halkın içinde eriyerek asimile olmasını engellemektir.

Hunların Çin hakimiyetine girmeden sürekli genişlemeleri Çin içinde yaşanan iç karışıklıklardır. Hatta Hun Devleti, Çin’e yaptığı saldırılar sonucunda beş krallığın yıkılmasına sebep olmuşlardır. Çin’de bulunan bu krallıklardan Chou Hanedanı da Hun saldırılarıyla yıkılmış, fakat Hunlarla işbirliği yapan Tis Hanedanı ise devletin liderliğine yükselmiştir. Fakat bir süre sonra bu hanedanlıkta yıkılmış ve bölgedeki Hun hakimiyeti giderek artmıştır. 

Birçok kavimden unsurları barındıran Hunlar, Moğollar, Türkler ve Tunguzlar gibi Orta Asya kavimlerinden büyük bir imparatorluk haline gelmiştir. Fakat bu kavimlerden daha  baskın olan Türk kavimlerin askeri ve sosyal kültürü zamanla bütün imparatorluğa hakim olmuştur. Devletin adı olan “Hun” kelimesi ise, adam, insan ve halk anlamlarına geliyordu. Hunlar genellikle bozkır yaşamına uygun olarak avlanır, hayvancılık yapar ve kısmen de olsa tarımla meşgul olurlardı. Savaşçı karakterleri gelişmiş olan Hunlar, büyükbaş hayvancılık yapmazlardı. Onlar koyun sürüleri bakarlar ve çok iyi at yetiştirirlerdi. Hunlarda bir yiğidin atı en yakın yareni sayılırdı. Hunlar, Türk boylarının ataları olarak sayılırlar.

Hunlar, Türklerin kurduğu ilk imparatorluktur. Sürekli hareket eden ve göçebe olan Hunlar, bu yaşan tarzları nedeniyle çevrelerindeki coğrafyada sürekli akınlar düzenlemiş ve devletin sınırlarını genişletmişlerdir. 

Hunların en cesur hükümdarı olarak bilinen Mete, ülke dışına sürgün edilmesine rağmen büyük bir ordu kurarak ülkesine döndü ve Babası Teoman’ı öldürerek başa geçti. Mete başa geçince ilk olarak Doğu kavimlerine yönelerek bütün Doğu kavimlerini yendi ve devlet genişlemeye devam etti. Batı topraklarını da ele geçiren Mete, Çin Seddi’ne kadar dayandı. Mete, ülkeyi bütün yönlerde genişlettikten sonra Çin üzerine seferlere hazırlanmaya başladı.

Mete’nin Çin üzerine sefer düzenleme istediği bu dönemde, M.Ö 206 ve 220 yılları arasında hüküm süren Han Hanedanı bulunmaktaydı. Kaoti Çin hükümdarı olmuş ve Tai eyaletini komutası ise Han Kralı unvanı ile Sini’e verilmişti. Mete, ilk olarak Meji kentine saldırarak seferine başladı. Sin bu durumun ardından hemen Hunlara teslim oldu. Mete, çok az birliğiyle Çin hükümdarlarına adeta cehennemi yaşattı. Çin İmparatoru Kaoti, Mete’nin karısının yardımıyla kurtularak kaçmayı başardı. Çin kralı daha sonra bir sefer hazırlığına giriştiyse de bu fikirden vazgeçildi ve Çin-Hun barışı sağlandı. Çin hükümdarı antlaşma sonucunda bir cariyesini Mete’ye gönderdi ve her yıl belirli oranda gıda vereceği hükmünü kabullendi. Bu durumdan sonra Hunlar Çin ile uğraşmayı bırakarak ülkenin Batı topraklarına yöneldi. bu seferde Tibet ve Tibet kavimleri, Şamo Çölü ve Lop Gölü kavimleri Hun hakimiyetini kabul ettiler. Mete Han, Asya’da bulunan tüm Türk kavimlerini merkezi bir otorite ve tek bir bayrak altında birleştirme amacına ulaşmıştı. Ayrıca Mete zamanında Moğollar, Tunguzlar, Tatarlar ve Çinlilerin büyük bir kısmı Hun hakimiyetine girmişlerdi.

Mete Han ülkenin topraklarını en geniş sınırlarına kadar genişlettikten sonra M.Ö 174 yılında hayatını kaybetti. Fakat Hun Devleti, mülki, idari, askeri ve kültür sanat seviyesi imparatorluğu Asya’da il Türk İmparatorluğu haline getirmişti. Tabiî ki toprakları genişleyen devletin merkezi yönetimi çok önemliydi. Mete Han’dan sonra gelen diğer hükümdarlar bunu kısmen olsa da sağlamışlardı. Ülkeye gelen Çinli prensesler devleti bölmeye başlamışlardı. Ülkeye getirilen Çin ipeği devletin ileri gelenleri tarafından lüks hayatı ve zevkleri temsil ediyordu. Devletin yönetiminde bulunan Hükümdar Tanhu, iktidardaki belirsizliklerle boğuşmaya başlamıştı. Çünkü Tanhu askeri bir karaktere sahip değildi. Çinliler amaçlarına ulaşmışlardı. Hun devleti artık parçalanma tehlikesi ile karşı karşıyaydı.  

Mete, devletin topraklarını en geniş sınırlara kadar genişlettikten sonra ölmüştür. Mete’nin ölümüyle birlikte Hunlar, taht kavgasına girişmişlerdir. Çin ile girilen yakın ilişkilerin ardından Hunlar artık Çinli prenseslerin casusluk faaliyetleriyle iç karışıklık yaşamış ve Türk boyları arasındaki çatışma giderek artmıştı. Hunların bu iç karmaşası ile birlikte Çin İpek Yolu üzerindeki etkisini arttırmış ve kontrolü ele geçirmişti. En sonunda devletin içinde bulunduğu çok başlı yönetim, M.Ö 46 yılında devletin Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmasına sebep oldu. Bu ikiye ayrılışın en temel sebebi, iki kardeşim Ho-han-ye ve Çiçi’nin arasındaki Çin ile ilişkilerin ardından yaşanan olumsuzluklardır.

Batı Hunlarının hükümdarı olan Çiçi, günümüzde bulunan Batı Türkistan’a çekilerek burada hakimiyet kurmuştur. Hunların Batı kanadını koruyan Çiçi, Çinlilerle büyük bir mücadeleye girişmiştir. Fakat Türk toplumunun Akıncı taktikleri ve saldırı stratejilerini uygulamayacak kadar az sayıda çerisi olan Çiçi, Çinlilerle mücadelede bir kent kurarak burayı kalelerle çevirmiş ve Çin’e karşı savunma savaşı uygulamıştır. Çiçi, otoriter olduğu kadar katı yürekli hakimiyeti ile emrindeki askerler tarafından sevilmiyordu. Çiçi’nin ikinci hatası ise saldırmak yerine kaleye sığınarak korkak davranmasıdır.

Doğu Hunları ise Ho-han-ye yönetiminde Talas’ın doğusunda Büyük Hun İmparatorluğu’nun merkez gücü olarak yıkıldığı tarih olan M.S 48 yılına kadar varlığını sürdürmeyi başarmıştır. Çin otoritesi, devletin merkez kanadı olan Doğu Hunlarını bölmek zorundaydılar. Devletin parçalanmışlığı daha da artarak devam etti ve M.S 48 yılında Doğu Hunları, Güney ve Kuzey olarak ikiye ayrılmıştı. Artık Doğu Hunlarının Kuzeyi Tanhu Pi yönetiminde Moğol ve Sibirya steplerinde M.S 156 yılına kadar hüküm sürdüler. Doğu Hunlarının Güney kanadı ise, Panhu yönetiminde Uygur Havzasında ve Çin’e yakın bölgelerde M.S 216 yılına kadar hüküm sürdüler.

Hunlar daha sonra Çin’in çeşitli bölgelerinde kısa ömürlü küçük devletler kurdular. Çin sahasında Hun siyasal gücü ortadan kalkmasına rağmen, Hun Devleti Cici iktidarının çöküşü ile birlikte Aral Gölünün çevresine yayılarak o bölgede barınmaya çalıştılar. Bu bölgede yaşamını sürdüren diğer Türk kavimleri, daha da büyüyerek genişlediler ve bölgedeki kuraklık ve iklim değişikliği Hunları açlığa sefalete sürüklediği için Hazar Denizi’nin kuzeyinden Avrupa topraklarına göç etmek zorunda kaldılar.

1. Teoman M.Ö 220-209.
2. Mete M.Ö 209-174.
3. Lao-Şang M.Ö 174-160.
4. Kung-Sin M.Ö 160-126.
5. Iti-Sie M.Ö 126-114.
6. U-vey M.Ö 114-105.
7. Ousiuliu M.Ö 105-102.
8. Kiuliu-hou M.Ö 102-101.
9. Tçietiheu M.Ö 101-96.
10. Houloku M.Ö 96-85.
11. Houyenti M.Ö 85-68.
12. Hiuliukiu M.Ö 68-60.
13. Voyenkiu M.Ö 60-57.
14. Houhansie M.Ö 57-31.
15. Feoutchou M.Ö 31-20.
16. Seuhiaijo M.Ö 20-12.
17. Tcheyajo M.Ö 12-8.
18. Outchou M.Ö 8- M.S 13.
19. Ouloijou M.S 13-M.S 18.
20. Houthouulh M.S 18- M.S 46.
21. Pounou M.S 46- M.S 66.
22. Yeou-lieou M.S 66- M.S 87.
23. Yu-chukieu M.S 87-M.S 92. 

Hun İmparatorluğu, birçok kavimden oluştuğu için devlet düzeni boylar ve daha küçük olan budunlardan oluşuyordu. İmparatora bağlı olan Tanhu birlikleri tüm ülkeyi yönetmekle görevliydi. Devletin hükümdarı ve ailesi ülkenin en iyi sürülerine sahip olup, bu sürüler gene ülkenin en iyi otlaklarında beslenirdi. Özellikle devlet ve saray bürokrasisinde okumuş Çinliler kullanılır hatta Çin üzerine yapılan seferlerde Çin’i iyi bilen danışmanlar kullanılırdı. Türkler arasındaki boyları toplayarak devlet niteliğine sahip bir birlik oluşturan ilk devlet Hun İmparatorluğudur.

Boyların yönetimi sağ ve sol olarak ikiye ayrılırdı. Çünkü güneşin doğuşu yüz güneye çevrilince soldan doğardı. Hunlarda bu terim sol bilge elig ve sağ bilge elig olarak ayrıma tabiydi. Bu ayrımda sol ve sağ krallıklardan bahsedilir. Sol bilge elig, hükümdar ailesini temsil ediyordu. Ordu yönetimi de sol ve sağ olarak ikiye ayrılmıştı. Ordunun komutanların genellikle Tanhunun kardeş ve oğullarından seçilirdi. Bu sol ve sağ kollar, çoğu zorla bağlı kılınmış veya sindirilmişte olsa, bazı boy ve budunlara asker ihtiyacı ve sürülerin çobanlığı için bağımlıydı. Bu ihtiyacı bu konuya bağlı ve mükellef olduğu boy yada budundan sağlanırdı. Göçebe sistemin getirdiği gerekliliğe göre boy ve budun paylaşılır aksine toprağa pek kıymet verilmezdi. Sağ ve sol kolları yöneten eliglerin altında birde Hunlar tarafından dört köşe olarak adlandırılan özerk boylar bulunurdu. Hunlardan Tanhunun soyundan ayrı olarak ayrıcalıklı ve soylu olan dört boy daha bulunurdu. Çin tarihi kaynaklarına göre ikisi sağda-batıda, ikisi de solda-doğudaydı. Bu boyların doğu ve batı yönetimlerine göç etmeleri beylerine olan bağımlılıklarını gösterir. Bu soylu boylardan hepsi Tanhuya bağlı ve aynı zamanda akrabaydılar.

Ordu düzeninde yapılan yerleştirmeler sadece boylardan gelen askerlerden oluşmazdı. Hunlar savaşlarda esir ettikleri askerleri de birliklerinde kullanırlardı. Mete Han kendi adıyla birlikte ölümsüzleşecek onlu ordu sistemini geliştirmişti. Bu sistem Hunlardan sonra sürekli kullanılacak ve Cengiz Han zamanında geliştirilerek 10, 100, 1000 kişilik gruplara ayrılarak sınıflandırılacaktır. Özellikle askeri rütbelerden olan onbaşı, yüzbaşı, binbaşı, tümenbaşı terimleri Mete’nin onlu ordu sisteminden gelmektedir. Orduyu oluşturan aile, boy ve budunlardan büyük aileler 10, boylar 100 ve budunlar ise orduya 1000 asker sağlamakla yükümlüydüler. Tanhu ülkeyi 24 ayrı changa bölmüştü. Tanhunun çevresinde sağ ve sol eligler ve her iki tarafta onbirere askeri lider bulunurdu. Bu şefler sayısı 24 olarak bilinmektedir. Bu şefler arasındaki hiyerarşi, kağanın soyundan gelen prensler ve kıdemli askeri şefler arasında sürüp giderdi. Şeflerin himayesine verilen askerler, şefin kıdemine ve kişisel vasıflarına göre değişebilirdi.

Askeri sistemi merkezi yönetime bağlı olan bir sistem hakimdi. Bu sistem soydan gelen duruma göre değil, sadece merkezi sistemin öncülüğünde kurulan bir sisteme dahil olma gayesindeydi. Şefin emrindeki askerler aynı zamanda şefin emrindeydiler. Zaman zaman boyların başına farklı kişiler atansa da boylar tekrar eski beylerinin çevresinde toplanmışlardır. Hatta barış zamanında askerler kendi beylerine çobanlık yaparlardı. Bu askerler beyleri vasıtasıyla Hun devletine vergilerini öderlerdi. Boylar sistemini farklı bir grup olarak düşünmeyiniz. Bilindiği üzere Hun Devleti, boylardan oluşmaktaydı ve bu boylar, devletin bütün sistemiyle özdeşleşmiştir. Hun Devleti, kavimlerle örülmüş devlet sisteminin güzel bir emsalidir. Kağan, boy ve budunlar arasında iletişimi kurmak için kurultaylar toplardı. Sık olmamakla beraber devlet bekası için bu tür toplantı ve birleşmeler çok önemliydi. Kurultayın devlet kademesi ve diplomasi kayıtları bilinmese de Tanhu fetihler yaptıkça ve topraklar genişledikçe devlet güçlü gözükürdü. Devletin idaresi Tanhuya bağlı olduğu için Çin ve Türkistan’dan gelen erzağın tükenmesi veya kesilmesi halinde çeşitli bölgelerdeki boylar devlete karşı ayaklanırdı. Elde edilen bilgiler ve tarihi kayıtlar Hunların emirlerinde bulunan boy ve budunlara pek karışmadığını ve ince bir bürokrasi ile hakimiyeti altındaki boy ve budunlara karşı hoşgörü siyaseti içinde olmuştur. Hatta esir karakterde bulunan boylar dahi vergilerini öderler ve devlet hakimiyetinde bütün ticari ve zirai ilişkilerine devam ederlerdi. Fakat zamanla bozkır yasasına göre bir boy diğerlerine üstünlük sağlayabilirdi. Evet bu durum boy ve budunlar arasında bir askeri köleliğin kanıtı olabilir fakat bu durum çok çabuk tersine dönerdi. Ayrıca tıpkı Tunguzlarda olduğu gibi köle boyların beyleri de, Hun askeri ve yönetim kademesi ilişkilerinde aktif olarak yer alırdı.

Hunlar, boyların medeni ve soy karakterleri nedeniyle göçebe hayat şeklini sürdürmekteydiler. Sürekli akınlar yapan Hunlar, göçebe hayatı sürdürür ve kaleler, kapalı kapılar ardına sığınmayı kendilerine yakıştırmazlardı. Fakat bir bölge elverişsiz ve kurak olduğunda daha elverişli ve bereketli topraklara göçerlerdi. Fakat terk ettikleri yerde ne otlak kalırdı nede yerleşik hayata dair en ufak bir ibare. Göçebe ve savaşçı karakterleri nedeniyle bölge insanları Hunlardan çok korkarlardı. Onlar için kumdan gelen şeytanlar ve insan görünümündeki büyücüler olarak görülüyorlardı. Sınırdaki toplumlara yaptıkları yağmalar, kürklü elbiseleri kısa boyları ve soluk yüzleri ile korku salıyorlardı. Kahraman ve savaşçı bu toplum öncelikli olarak Çin ülkesini yıkmak için fırsat beklerlerdi. Hunlar, göçebe tarzda yaşam tarzları nedeniyle kuraklıkta hemen atlarına atlar ve otaklarını başka bölgelere taşırlardı.

Hunların ticari ilişkileri genelde belli kentlerden ibaretti. Göçebe yaşamlarına uygun bir şekilde yaylak ve kışlak olarak iki yerleşim yeri kullanırlardı. Tarım toplumu olmadıkları gibi avcılık ve hayvancılık ile hayatlarını idame ederlerdi. Bu göçebe toplumlar, kendileri yerlerini ve bütün araç ve ihtiyaçlarını kendileri karşılar fakat yerleşik komşularından baharat, baklagil ve tahıl ihtiyaçlarını takas usulü ile karşılarlardı. Fakat Hun toplumunda göçebe hayat daha kıymetliydi; çünkü hayvan yetiştirmek ve eğitmek, toprağı işlemekten ve hasatından daha zor ve meşakkatliydi. Sadece bu hayvanları yetiştirmek değil, yeşil ot sağlayabilmek ve buna karşılık ete ve süte kavuşmak kalır.

Bozkırlarda atın çok önemli bir yeri vardı. Türk boyları her zamanki gibi ata bağlı bir topluluklardı. Çin kaynaklarında Hunların daha küçükken ok eğitimi aldıklarını ve daha sonra büyüdüklerinde avlanmaya devam etmektedirler. Hunlar genç yaşta bozkırın zorlu koşullarında hayatta kalabilmek için eğitilirlerdi. Hatta Bizans kaynaklarında Hunların antlaşma koşullarını görüşürken bile attan inmedikleri ve antlaşmanın at sırtında yapıldığını belirtmişlerdir.

Hunlar her türlü tehlikeye karşı askeri yaşamı sürdürürlerdi. Savaş ve hayvan otlatma dışında erkekler, günlük yaşamda kullanılan eşyaları yaparlardı. Kadınlar ve kızlar yemek yapmak ve çocuk bakmak dışında halıcılık ve keçe yapımıyla uğraşırlardı. Türklerin nam saldığı bu halıcılık sanatı ilk olarak Hunlardan gelmedir. Kıymet verdikleri eşler için yapılan bu halılar daha sonraki tarihlerde giderek önem kazanmıştır. Aynı zamanda Hunlar, atlarını süsler ve gerek koşum takımlarını gerekse eyerlerin figürleri benzersiz motiflerdi. Çadır içindeki düzen kesindi ve kimse eşyaların yerini değiştiremezdi. Çadırın ortasında kutsal sayılan yere ocak kurulur, çadırın duvarlarına ise alet araç ve gereçler asılırdı. Çadırın sakinleri bunun çevresinde kurulurdu. Ocağın arkasında yaşlı erkekler ve konuklar için ayrılmış bir şeref köşesi bulunur, bu yere başköşe manasına gelen tor adı verilirdi. Burası çadırın en kıymetli köşesi ve altın nakışlı halılarla bezenirdi. Ocağın etrafına akşam olunca yataklar kurulur ve sabah olunca yataklar toplanarak nakışlı örtülerle bezenirdi. Özellikle hayvan sürülerine sahip bu topluluklar için yünden faydalanmak çok kolaydı. Çünkü yün kendileri için giyim veya ev eşyası yapmaları için olanak sağlıyordu. Ayrıca bilinen ilk düğümlü halı olan ve srarengiz bir şekilde keşfedilen Pazırık Halısı da Hun Türklerine aittir.

Hunlar daha sonraki Türk medeniyetinin temellerini atmışlardır. Türk tarihinin öncülüğü yapan Hunlar, daha da ilerleyerek düzen ve sistemlerini daha sonra gelen nesillere de aşılamışlardır. İlk Türk sanatının merkezi olarak Altay dağlarıdır. Özellikle Altay dağlarında bulunan kurganlar (mezarlar) bunun en önemli kanıtıdır. Bu mezarlara gömülen ölüler değerli eşyalarıyla birlikte gömülürlerdi. O zamana kadar kullanılan düz kılıçların aksine Türkler tarafından kullanılan eğri kılıçlara kurganlarda çok rastlandı.

Özellikle Türklerin yaygın inanışı olan Göktanrı inancında Hunlar doğuya kutsal görür ve dini ayinlerde doğuya dönerek yaparlardı. Özellikle altın kültürü gelişen Hunlar, Atlayın kuzeyinde bulunan aylın madenlerinden yararlanarak altın motifleri kullanmışlardır. Hunlar tarafından yapılan tarihi eserlerin çoğu, Orhun nehrinin yanındaki başkente taşınırdı. Hunlar dokuma şekli olarak sadece kendi şekillerini değil, aynı zamanda etkileşime geçtikleri diğer kültürler olan Çin ve İran dokumalarını da kullanırlardı. Özellikler altın süslemeli keçeler, değişik amaçlarla kullanılırdı. Süs resimlerinde ilk olarak av sahneleri anlatılırdı. Hunlardan sonra yapılan arkeolojik araştırmalarda Altay dağarlındaki Mazırık bölgesinde Doğu ve Batı kültürünün kaynaşma noktasıydı. Hunlar kültürlerinin yaratıcısı olarak tarih sahnesine çıkıyordu. Özellikle Büyük İskender ile birlikte Batı Türkistan’a gelen Yunanlıların motiflerini Hunlar alarak daha geliştirdiler. Hunlar yaptıkları keçelerde Yunan motifleriyle birlikte Çin motiflerini de kullandılar.

Hunların kültürünün her anında hayvanların hayatları ve savaşları anlatılırdı. Ve Hunlar, aklınıza gelebilecek her hayvanın heykelini yapmaya çalışmışlardır. Bu heykelleri yaparken bronz kullanmışlardır. Özellikle ruhları temsil etmek için yarısı geyik yarısı insan olan figürler kullanmışlardır. Altay dağları Türkler sayesinde ilk kültürün filizlerinin atıldığı yer olmuştur. Özellikle resimlerde Türklerin Göktanrı inancı nedeniyle gökyüzü motiflerine de sıkça yer verilirdi. Türkleri diğer toplumlardan ayıran özellik, onların göklerdeki yıldızları yön bulmak ve iklimsel değişiklikleri izlemesiyle alakalıdır. Türkler göğün her yeri kapladığını görünce göğü, tanrı olarak görmüşlerdi. Hunlara göre göğün tam ortasında kutup yıldızı bulunurdu ve bu yıldıza demir kazık ismini vermişlerdi. Onlara göre dünya kutup yıldızının etrafında döner ve bu demir kazık merkez sayılırdı.

Hunlarda Tanrı Dağları, Altay bölgesine oranla daha fakirdi. Fakat iki bölge birbirine çok yakındı ve Tanrı Dalarındaki bulutların Altaylardan az olması aslında Hunlar için bu durumu kanıtlar nitelikteydi. Altayların Hunlar için önemini anlatmak gerekirse, Altaylarda başlayan Demir Çağı hemen bütün bölgelere yayılırdı. Bu yüzden tarihçilerin genel kanısına göre, Altaylar, Hun kültürünün bütün özelliklerini taşıdığı için kültür merkezi niteliğindeydi.

Aynı zamanda Orhun nehri ve kıyısı, Hun kültürünün birçok izini taşımaktadır. Orhun ırmağı Türk kültür belgeleriyle doludur. Orta Asya Türk kültürünün ilk yaratıcısı olan Hunlar, aynı zamanda gittikleri bütün topraklara kültürlerini götürmüşlerdir.