Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Uluslararası bir teşkilat olan Avrupa Konseyi’ne bağlı olarak 1959 yılında kurulmuş uluslararası bir mahkemedir. Mahkeme, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve ek protokolleriyle güvence altına alınmış olan temel hakların çiğnenmesi durumunda; bireylerin, birey gruplarının, tüzel kişilerin, diğer devletlerin, belirli usulü kurallar dahilinde başvurabileceği bir yargı kurumudur. 47 Avrupa Konseyi üyesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yargı yetkisini tanımaktadır. Mahkeme, Fransa’nın Strazburg şehrinde bulunmaktadır. Avrupa Birliği’nin günümüzde Avrupa Konseyi’ne ait bayrağı kullanıyor olması çeşitli kafa karışıklıklarına yol açmakla birlikte, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Birliği’nin değil, hemen hemen bütün Avrupa devletlerinin üyesi olduğu ayrı bir uluslararası teşkilat olan Avrupa Konseyi’nin organıdır. Ancak, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin içtihadı, Avrupa Birliği için de olmazsa olmaz asgari standartları oluşturmaktadır.

Bir kişinin AİHM’ye başvurabilmesi için öncelikle kendi ülkesinden hakkını araması, yani iç hukuk yollarını tüketmesi gerekmektedir. Kişiler, iç hukukta haklarını aradıktan sonra ve bu konuda olumsuz nihai karar alındıktan sonra 6 ay içinde yazılı olarak Strazburg’ta bulunan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurmalıdır. Mahkemenin yargı dili İngilizce veya Fransızca’dır. Ancak başvuru, konsey üyesi devletlerin birinin diliyle (örn. Türkçe) de yapılabilir. Mahkeme, yapılan başvuruların ön koşullarının yerine getirilip getirilmediğini inceler, bir eksiklik görmezse başvurunun esastan incelenmesine karar verir. Ön koşulları taşımayan başvuruların reddine karar verilir. Bu karar kesindir, karşı başvuru yolu yoktur. Mahkeme, ön koşullar açısından kabul edilebilirlik kararı verdikten sonra esas hakkında karar vermeden önce, taraflara ‘dostane çözüm’ önerebilir. Taraflar kendi aralarında uzlaşır ve bu uzlaşma da mahkemece benimsenir ise, başvuru sonuçlanmış olur. Dostane çözüm yoluyla da bir sonuca ulaşılamamışsa, mahkeme başvuruyu esastan inceler, tarafların yazılı görüşlerini alır, gerekli görürse duruşma yapar, tanık dinler, keşif edildiği kanısına varırsa hakkaniyete uygun bir surette, zarar gören tarafın tatminine hükmeder, yani mahkeme, tazminatı devletin ödemesine karar verir. Mahkemenin kararlarının uygulanıp uygulanmadığı Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından denetlenir.

Avrupa İnsan Hakları, 1 Kasım 1998 yılında kabul edilen AİHM İç Tüzüğünde belirtilmiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi: Genel Kurul, Komite, Daire ve Büyük Daire’den oluşur. Türkiye’de 4771, 4793 ve 4926 sayılı Kanunlara göre, bir Türk mahkemesi kararının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine aykırı olduğu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kararıyla tespit edilmiş ise, ilgili kişi, AİHM’nin kararının kesinleşmesinden itibaren bir yıl içinde, bu sebepten dolayı AİHS’ne aykırı karar veren Türk mahkemesinden “Yargılamanın Yenilenmesi”ni isteyebilir.