Tarih boyunca devletler uluslararası alanda barış ve huzuru sağlamak amacıyla girişimler yapılmıştır. Örneğin “Milletler Cemiyeti” örgütü bu girişimin en önemli örneklerinden birisidir. İkinci Dünya Savaşı sonrasında demokratik ve özgürlükçü bazı ülkeler tekrar girişim arayışına girmişlerdir. “Birleşmiş Milletler” terimi, ABD Başkanı F. D. Roosevelt tarafından ortaya atılmış ve 1 Ocak 1942’de 26 ülkenin Mihver Devletleri’ne karşı birleşme ve savaşı sürdürme kararlarını içeren Birleşmiş Milletler Bildirisi’nde (Declaration by United Nations) ve Atlantik Bildirisi’nde ilk kez resmen kullanılmıştır. Bu tarihten sonra müttefik devletleri kendilerini “United Nations Forces” olarak adlandırmışlardır.

Ağustos-Ekim 1944’te Çin, Sovyetler Birliği, İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri delegeleri ABD’nin Dumbarton Oaks kentinde bir araya gelerek Birlemiş Milletler Ana Sözleşmesi’nin temel ilkelerini belirlemişlerdir. 1945 yılının Şubat ayında ise ABD, İngiltere ve Sovyetler Birliği’nin katılmasıyla toplanan Yatla Konferans’ndan sonra, aynı yılın Nisan-Haziran ayları arasında ABD’nin San Francisco eyaletinde 50 ülkenin katılımıyla Dumbarton Oaks’da saptanan ilkeler tartışımıştır. Birleşmiş Milletler Ana Sözleşmesi 26 Haziran 1945’de imzalanmıştır. Ana Sözleşmenin toplantıya katılan ülkelerin parlamentolarınca benimsenmesinden sonra Birleşmiş Milletler 24 Ekim 1945’de resmen kurulmuştur. Her yıl 24 Ekim günü, üye ülkelerde Birleşmiş Milletler Günü olarak kutlanmaktadır. Arapça, Türkçe, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça Birleşmiş Milletler’in resmi dilleridir.

Birleşmiş Milletler Ana Sözleşmesi, örgütün amaçlarını şöyle belirler:

1. Uluslararası barış ve güvenliği, anlaşmazlıkların barışçı çözümü ve ortak etkin önlemler yoluyla korumak,

2. Ülkeler arasında eşit haklara, halkların kendi geleceklerini belirleme ilkelerine, saygıya dayalı dostça ilişkiler geliştirmek,

3. Uluslara ekonomik, toplumsal, kültürel ve insancıl sorunların çözümünde, ırk, cins, dil ve din ayrımı gözetmeksizin, insan haklarının geliştirilmesinde işbirliği sağlamak,

4. Ülkelerin bu amaçlarla gösterecekleri çabalar arasında uyum sağlayan bir merkez olmak.

Birleşmiş Milletler’in temel ilkeleri ise şöyle belirtilmiştir:

1. Tüm üyeler egemen ve eşittir.

2. Tüm üyeler uluslararası anlaşmazlıklara barış, güvenlik ve adaleti zedelemeden, barışçı yöntemlerle çözüm aramakla yükümlüdürler.

3. Hiçbir üye ülke, bir başka ülkenin toprağına ve siyasal bağımsızlığına karşı güç kullanmayacak ve güç kullanma tehdidinde bulunmayacaktır.

4. Tüm üyeler BM’nin Ana Sözleşme uyarınca girişeceği uygulamaları desteklemekle yükümlüdürler.

5. BM, uluslararası barışı koruma dışında, hiçbir ülkenin iç işlerine müdahale etmeyecektir.

Örgüt yapısal olarak idari bölümlere ayrılmıştır. Birleşmiş Milletler’in örgüt yapısı altı ana organdan oluşmaktadır fakat bu ana organların yanında birçok yan kuruluş da mevcuttur. Ana organlar şunlardır: Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Yönetim Konseyi, Genel Sekreterlik ve Uluslararası Adalet Divanı. Örgütün öncü mercisi Genel Sekreterdir. 

a) Genel Kurul

İlk birleşimi 10 Ocak 1946’da yapan Genel Kurul, örgütün temel tartışma organıdır. Her üye ülke burada temsil edilir ve bir oya sahiptir. Genel Kurul, düzenli olarak her yılın Eylül-Aralık aylarında olağan toplantısını yapar. Ayrıca gerek duyulduğunda özel amaçlı olağanüstü toplantılar da yapılabilmektedir. Genel Kurul olağan konularda salt çoğunlukla, önemli görülen konularda ise üçte iki çoğunlukla karar alır. Alınan kararlar tavsiye niteliğinde olup, üyeler açısından bağlayıcı değildir. 51 üye ülkenin katılımıyla başlayan Genel Kurul’un üye sayısı, son yıllarda SSCB’nin ve Yugoslavya’nın dağılmasıyla artarak 179’a yükselmiştir. Merkezi New York’ta olan Genel Kurul’un kullandığı resmi diller Arapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça’dır.

b) Güvenlik Konseyi

İlk toplantısını 17 Ocak 1946’da yapan Güvenlik Konseyi, uluslararası barış ve güvenlik konularında temel sorumluluğu yüklenmiş bir organdır. Siyasal anlamda bir yürütme organıdır. Konsey barışa yönelik bir tehlike belirlediğinde süratle toplanabilir. Böyle bir tehlike halinde Konsey kendi üyeleri, Genel Kurul üyeleri, BM Genel Sekreteri ve hatta örgüt üyesi olmayan ülkeler tarafından uyarılabilir. Konsey barışçı çözüm için önerilerde bulunmak ve gerektiğinde barış koşullarını belirlemek yetkisine sahiptir.

Birleşmiş Milletler’in tüm üyeleri Güvenlik Konseyi kararlarına uymakla yükümlüdürler. Güvenlik Konseyi’nin 15 üyesi vardır. Bunlardan beşi (ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya) daimi üyedir. Diğer 10 ülke Genel Kurul tarafından iki yıllık dönem için seçilir. Konseyin 5 daimi üyesi olan AB, Çin, İngiltere, Fransa ve Rusya’nın veto hakkı bulunmaktadır. Kararlarda dokuz olumlu oy vererek “veto hakkını” kullanması, karar alınmasını engeller.

Güvenlik Konseyi’nin İlkeleri:

1. Birleşmiş Milletler’in amaç ve ilkelerine uygun biçimde barış ve güvenliği korumak.

2. Uluslararası bir anlaşmazlığa yol açabilecek her türlü çekişmeli durumu soruşturmak.

3. Uluslararasında çekişmeli konularda anlaşma koşullarını önermek,

4. Silahlanmayı denetleyecek planlar hazırlamak.

5. Barışa karşı bir tehlike veya saldırı olup olmadığını araştırarak, izlenecek yolu önermek.

6. Saldırganlara karşı askeri birlikler kurularak önlemler almak.

Güvenlik Konseyinin Karar Alma Süreci:

         Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı olup, daimi üyelerden birisinin aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.

Konsey’e bağlı başlıca kuruluşlar:

1. Ticaret ve Kalkınma Konferansı

2. Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF)

3. Mülteciler Yüksek Komiseri Ofisi (UNHCR)

4. Dünya Gıda Konseyi

5. Dünya Gıda Programı

6. Eğitim ve Araştırma Enstitüsü

7. Kalkınma Programı (UNDP)

8. Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü

9. Sinai Kalkınma Örgütü (UNIDOPO)

10. Çevre Sorunları Programı

11. Birleşmiş Milletler Özel Fonu

12. Sosyal Kalkınma Araştırma Enstitüsü

13. Kadının İlerlemesi İçin Uluslar arası Araştırma ve Eğitim Enstitüsü

14. Uluslararası Arama Kurtarma Danışma Grubu

c) Ekonomik ve Sosyal Konsey

Bu organ, ekonomik, sosyal, kültürel ve insancıl sorunlarda uluslararası işbirliğini geliştirmek görevini üstlenmiştir. BM ile ihtisas kuruluşları arasında eşgüdümü sağlar. Birleşmiş Milletler’in bölgesel komisyonları da bu konseye bağlıdır. Ekonomik ve Sosyal Konsey’in her yıl üç yıllık süre için Genel Kurul tarafından seçilen 54 üyesi vardır. Üyelikleri sona erenler yeniden seçilebilirler. Konsey normal olarak her yıl New York ve Cenevre’de iki kez toplanır. Konsey’in başlıca görevleri şunlardır: Birleşmiş Milletler’in ekonomik ve sosyal çalışmalarını yürütmek. Uluslar arası ekonomik, sosyal, kültürel konularda raporlar hazırlamak.

        Ekonomik ve sosyal konsey herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklere etkin bir şekilde saygı göstermesini sağlamak üzere tavsiyelerde bulunabilir. Yetkisine giren konulara ilişkin olarak, genel kurula sunulmak üzere anlaşma tasarıları hazırlayabilir. Ekonomik ve sosyal konsey görevini daha etkin yapabilmek amacıyla kendi gözetimi altında çalışacak komisyon ve komiteler kurmuştur. Bunlar;                                                                                                                

       1) İnsan Hakları Komisyonu

1946 yılında kurulan insan hakları komisyonu, ECOSOC bünyesinde insan hakları normlarının hukuki bir şekle dönüştürülmesiyle ilgili olarak faaliyet gösterir. 43 değişik üye coğrafi bölgelerden eşit temsil esasına göre seçilir. 1967’ye kadar insan hakları ihlalleriyle ilgili olarak şikayetlere mani olmak için yaptırım gücü veya harekete geçme yetkisi yoktu. 1967’de 1235 sayılı ECOSOC kararıyla komisyonu inceleme ve araştırma yetkileriyle donatıldılar. Bu tarihte insan hakları ihlallerine yönelik inceleme ve araştırma yapma yetkisi verilmiştir. 1970’de 1503 sayılı ECOSOC kararı ile komisyona insan hakları ihlallerine soruşturma ve tavsiyelerde bulunma yetkisi verilmiştir.

       2)- İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (UNHCHR)

BM şartının 1, 13 ve 55. maddelerinden görevini alan yüksek komiserlik, BM’nin insan hakları programlarının koordinasyonunu sağlamak ve insan haklarına evrensel saygıyı güçlendirmek amacıyla kurulmuştur. Merkezi Cenevre’dir. New York’ta bir bürosu vardır.

d) Vesayet Konseyi

Vesayet altındaki (çoğu Afrika’da bulunan) toprakları yöneten hükümetlerin, bu toprakların kendi kendilerini yönetmeye ve bağımsızlığa hazırlanmaları için gerekli adımları atmalarını sağlamak üzere kurulmuştur. Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesinden oluşan Vesayet Konseyi’nin görev alanına başlangıçta 11 vesayet bölgesi girerken, bunların bağımsızlıklarına kavuşması sonucu günümüzde sadece ABD yönetimindeki Pasifik Adaları bölgesi kalmıştı. Vesayet sisteminde olmayan diğer sömürgelerle Genel Kurul’un oluşturduğu özel bir komite ilgilenmektedir.

e) Uluslararası Adalet Divanı

1945’de kurulan bu organ, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi tarafından 9 yıl için seçilen 15 yargıçtan oluşur. Divan, çalışmalarını Hollanda’nın Lahey (La Haye) kentinde sürdürür. Amacı, Ana Sözleşme’de öngörüldüğü gibi, anlaşmazlıkların adalet ve uluslararası hukuk ilkelerine uygun olarak barışçı yollardan çözümlenmesidir. Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler’in yargı organıdır. Ülkeler, insanlık dışı uygulamaların olduğu bir davayı Adalet Divanı’na götürebilirler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi’nce seçilirler. Görev süreleri dokuz yıldır. Divanda bir devletten iki yargıç bulunamaz.

f) Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği

Genel Sekreterlik, BM’nin diğer organları için çalışan, onların getirdiği program ve politikaları yönetip, uygulayan organdır. Genel Sekreter, BM’nin üst yönetim görevlisidir. Güvenlik Konseyi’nin önerisi üzerine Genel Kurul tarafından seçilir ve Örgüt’ün Adalet Divanı dışında kalan ana organlarının toplantılarına katılır. Birleşmiş Milletler’in bu altı ana organının yanı sıra çok sayıda ihtisas kuruluşları, bölgesel komisyonları ve uluslar arası nitelikte örgütü bulunmaktadır.

1945 yılından itibaren BM Genel Sekreterliği yapmış ülkeler şunlardır;

    1. Norveç Trygve Halydan Lie (1946-1952) istifa etti.

    2. İsveç Dag Hammarskjöld (1953-1961) görevdeyken öldü.

    3. Myammar U. Thant (1961-1971).

    4. Avusturya Kurt Waldheim (1972-1981).

    5. Peru Javier Perez de Cuellar (1932-1991).

    6. Mısır Boutros Boutros-Ghali (1992-1996).

    7. Gana Kofi Annan (1997-2006).

    8. Kore Cumhuriyeti Ban Ki-Moon (Görevde, 2006-…)

1.Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), 1945 yılında İtalya-Roma’da kurulan örgütün başkanı Janques Diouf’dur.

2.Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA), 1957 yılında Avusturya-Viyana’da kurulan örgütün başkanı Yukiya Amano’dur.

3.Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), 1947 yılında Kanada-Montreal’de kurulan örgütün başkanı Raymond Benjamin’dir.

4.Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD), 1977 yılında İtalya-Roma’da kurulan örgütün başkanı Kanayo Nwanze’dir.

5.Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), 1919 yılında İsviçre-Cenevre’de kurulan örgütün başkanı Guy Ryder’dir.

6.Uluslararası Para Fonu (IMF), 1945 yılında D.C., ABD-Washington’da kurulan örgütün başkanı Christine Lagarde’dir.

7.Uluslararası Denicilik Örgütü (IMO), 1948 yılında Birleşik Krallık-Londra’da kurulan örgütün başkanı Koji Sekimizu’dur.

8.Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), 1947 yılında İsviçre-Cenevre’de kurulan örgütün başkanı Hamadoun Toure’dir.

9.Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), 1946 yılında Fransa-Paris’te kurulan örgütün başkanı Irina Bokova’dır.

10.Birleşmiş Milletler Endüstriyel Gelişme Örgütü (UNIDO), 1967 yılında Avusturya-Viyana’da kurulmuş örgütün başkanı Kandeh Yumkella’dır.

11.Örgütü Dünya Turizm (UNWTO), 1974 yılında İspanya-Madrid’de kurulan örgütün başkanı Taleb Rifai’dir.

12.Dünya Posta Birliği (UPU), 1947 yılında İsviçre-Berne’de kurulan örgütün başkanı Edouard Dayan’dır.

13.Dünya Bankası (WB), 1945 yılında D.C., ABD-Washington’da kurulan örgütün başkanı Jim Young Kim’dir.

14.Dünya Gıda Programı (WFP), 1963 yılında İtalya-Roma’da kurulan örgütün başkanı Ertharin Cousin’dir.

15.Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 1948 yılında İsviçre-Cenevre’de kurulan örgütün başkanı Margaret Chan’dır.

16.Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO), 1974 yılında İsviçre-Cenevre’de kurulan örgütün başkanı Francis Grurry’dir.

17.Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO), 1950 yılında İsviçre-Cenevre’de kurulan örgütün başkanı Alexander Bedritsky’dir.